Како дете од гулабарникот на Дамјан Фрцул, украдов чивт гулаби – таклаџии. Тоа е мојата единствена кражба, туѓа власт пренесена во мои раце. Ја поинаквив мојата моќ со небото, но само во мислите, оти се плашев да ги отпуштам да летаат. Знаев дека е едно небото, а тие можеа да се вратат кај Фрцула. Збунет, им ги скинав главите, а вечерта лакомо сркав отров, гулабова чорба. Моите подждригнуваа, корнеа на лук, а јас од балконот блуев, ја враќав чорбата низ уста и берев душа. Кога ќе погледнев кон небото ме тресеше треска и за да ја смирам совеста, како до мене да е Фрцул, гледав кон ѕвездите и му велев: „Ќе ти надоместам, ќе ти дадам два мои, не два, четири мои таклаџии, чифт мисурести водачи…“
Пладнето другиот ден, појдов кај него. Седеше пред гулабарникот загледан в небо, вслушан во гугањето на јатото, кроток и црн како низ оџак поминат.
„Што мислиш?“ – го прашав, откако ја видов мојата сенка.
„Ништо! Јас вака сонувам и си летам!“
„Убаво ти е така?“
„Убаво ми е!
„Сакам да летам и јас. Сакам да ме научиш.“
„Побарај нешто друго!“
„Побарај ти! Ќе ти дадам еве, чист збор, чифт мисурести водачи и јачмен за јатово…“
„Не можам, но добро! Ќе тргнеш со мене низ село. Ќе ги бараме моите таклаџии, ако не ги направиле веќе чорба… И пердуви ќе бараме.“
„Што ти вредат пердувите?“ – му велам, готов и накренат во желудникот да ја повратам и последната лажица отров.
„Ти најдобро знаеш дека тој пердув стигнал највисоко во небото, голо око да не може да го види. Кажи сега колку вреди тој пердув?“
Не да не знаев, знаев, но судбината чукна во таа најситна кавга. Му реков, дека толку не сум будалест да барам пердуви, и се разделивме. Ќе тргнев со него на крај на светот, ама бев длабоко изгорен, помислив на ветрот што зад мене одвеа неколку предавнички пердуви, додека ги горев и ја сокривав трагата на кражбата.
* * *
Ќе заскита расказов во Сиднеј, зашто таму сум тргнат по новинарска работа, да ја запишам вистината за македонското откорнување, за корењата што овде, во кенгурската земја, фатиле здрави сокови. Тоа е редакциска задача, да бидам со нашинците, натокмен со онаа рутинска итрина на журналистите да видат сè, да се осведочат. Ме придружуваат најбаш Македонци, одред исфитилени во мустаќите како Гоцета Делчев. Ми прават ќејф: ме претставуваат во македонските клубови, чесно, она што сум. Ме канат на вечери, пикници, се едначат со мене со тоа таму, значи во Македонија, наше дете велат, учен човек, велат, бравос!
Видов и сведочам: влегов во многу куќи, а во нив пак тој ист наш Македонец, ваму со главата и мислите, таму со телото, распнат и загледан в небо, кон господа и Македонија. Кажуваат колку ја сакаат, како се борат со Грците за знамето, името, историјата, колку им значи црквата, човечкиот и небесен мир. Зборуваат за македонскиот театар на Благоја Нешкоски од Илавера, за македонската кауза, замислете, за Дамјан Фрцул. И сите разговори започнуваат или завршуваат со ист знак, иста порака: „Те бараше Дамјан Фрцул! Се видовте ли? Се сретнавте ли?“
Боже златен, си велам, дојдов ли јас овде, во Австралија, да се сретнам со себе си? И кај најдов, од сите луѓе на светот да налетам на Дамјан Фрцул, значи на сопственото минато, значи пак на себе!
* * *
Дамјан Фрцул ме чекаше, разбрал, на паркингот спроти црквата Свети Ѓорѓија во Сиднеј. Стоеше исправен, кога го видов, како издвоено, осамено дрво, небаре споменик. Чекаше да ме види, да ме одвои од другите и да ме присвои за себе, со онаа бесмислена, но логична правда и право што го наложуваат минатото и спомените. И сега, додека го пишувам ова, се гледам себе си затскриен, како сакам и колку сакам да му се изнагледам, како го гледам и колку долго, а тој да не може да ме види и не ме гледа. Висок е, убав е со мустаќите, црн е, сам. Еве, одново и сега, стреперува нешто во мене, ми тежи споменарот, небаре торба олово е што тежи надолу или некаде кон челуста на сета небиднина. А сакам вистинито, така како што е и таква каква што е, да ја раскажам до креј неговата мака. Се фаќам во груб запис, брз, несоодветно на она што било, наместа дури дотеран, како да сум сакал да ја потскријам вистината. Си велам, упропастувам, упропастувам роман, сопнат од лични мотиви, од отворените значења на употребените зборови изговорени некогаш, запишани сега, особено сега, значи отпосле, кога во неговата приказна сè ја нашло сопствената мерка, име и цена.
Стои пред црквата и гледа, онака како што секогаш од под око му се загледувал на светот, подискривен, со благ прекор. И веќе нема каде, тргнав кон него. Во од ја отфрлив наметката на мноштвото, застанав пред него. Чув крик:
„Ејјјј! Гулабар еден, заебан еден!“
Други луѓе помогнаа да се разделиме од прегратката.
* * *
Со него се здружив заради гулабите и годините, тогаш кога бевме и не бевме деца, туку онаа јагурина што е пена на сиот живот. Беа тоа години кога се мешаа војничките паради и народот, време кога се обновуваа урнатините, а војниците на врвот од пушките китеа цвеќе. Ние собиравме фишеци, војнички шлемови и гулаби, палевме огнови и скокавме над пламенот, мочавме во него и го отпуштавме дережот како што викаа задружните бригади тргнати кон нови победи: „Тито – Сталин!“ Но, тогаш нешто зачкрта, се скрши во звучникот на задружното радио што како кофа стоеше закачено на големата јаболкница на средсело. Војската одново тргнуваше да ги затегне границите, настапи молк. Ние одново ги виеме гулабите до највисокото небо (полни возбудливи подробности). Фрцул поставуваше чудни прашања за стварноста, дали е таа создадена од гулабите? Не разбрав, не разбрав и му реков дека не разбирам! „Сталин е курва!“ – рече и отиде кон влезот на куќата во која се точкаа непознати луѓе. Начекав шанса и кога опусте дворот, тогаш ги украдов гулабите.
Секна во мене сета радост: ги криев на голо месо. Ме ѓипкаа крилцата, клунчињата, ми се чинеше дека го слушам нивното украдено небо како пука во мене и умира. Она што ме опкружуваше стануваше бледо, без форма, искривено, издолжено како сенките приквечер. Набабри во мене темно чувство, еден непознат страв. А бев и не бев дете. И денови, години потоа, му принесував на мојот ум нови мисли, дека ништо не сум украл, ништо, очајнички стопорен кон мачнината и празното што од сите страни ме имаше на нишан. Бев расеан, раситнет, бев многумина, излезен со очиве по ноќното небо, меѓу мракот и ѕвездите и таму, високо таму, секогаш ја оставав бескорисна мојата кражба, туѓата власт.
Татко му на Дамјана, Фиданчо Фрцул, беше весел човек. Ги чуваше задружните коњи, ги тимареше и дииииј, ќе речеше нешто недопечено. Нишанеше во првите луѓе на Колективот, им бараше мани. Пуста зеленика! Го замолчуваа, си имаш дечија, немој, аман! А тој, аздисан во кикотот, хахаха, хихихи, ист! И точно тој ден на пердувите и кавгата, ден по кражбата, го однесоа на некој Гол Остров во Јадранското Море. Цело Гранче знаеше за шегата. Првин изнасмеј се, му рекле, а потоа, кажи што мислиш за Тито и Сталин! Фиданчо Фрцул кажал, а потоа се искикотил, море какво прашање! „Тито и Сталин се први другари, газ и гаќи“. Толку била шегата, ако била, мислел – торба земја што ќе ја поткрене со смеа, со рака, а не знаел дека е исправен пред Господа, како Марко Крале од Прилеп. Кодошите не биле дојдени да му ја украдат силата, не биле Господ, но можеби и биле, колку да му ја стишат смеата, да му ја одземат силата. Не може, ем сиромав, ем весел, рекле, но и да не рекле, судбината дошла по свое, нејзини се зборовите, времето, голите острови, гулабите. Таа рекла!..
Фрцулови осамеа: сркаа коркут, гол грав и брашнена чорба од гулаби. Кога низ Гранче леткаа пердуви, кога беше суво и ветровито сите погледнуваа кон оџакот на нивната куќа, тие знаеја, пердувите идеа од таму. Одев кај Дамјана, ќе тргнев кај него и се враќав на полпат. Ја држев лутината. И еден ден, лут не лут, решив да му кажам за кражбата. Игравме волци и кучиња, сите ние волци, Дамјан сам, куче друго од нас. Колку гнас влезе и во нас децата, колку пакост. Тврдам со сите подробности, ако бевме деца, ние и Дамјана го оставивме на тој проклет Гол Остров, како татко му. Волците го касаа осаменото куче, се нафрлаа врз него, а тој како да стегаше заби и не се даваше. Се бореше со сите и ги кутињаше. Обично завршуваше раскрвавен, но никогаш не пушти глас нит солза. „Елате пак!“, ќе речеше, „ако ви држи!“ Застанав пред него со сто ума, а една мисла: да ги ослободам гулабите што преткаа во мојата утроба, да кажам! И пред да отворам збор, ме пресретна срча, истиот подбивен кикот на татко му, истиот мил празник во кој умира сета осама и сета човечка мака. Ме погледна со очите како на светот да нема зборови, туку, само очи.
* * *
Оддалеку се гледа школката на Сиднејската опера: ме вози со неговиот мерцедес престорен целиот во австралиско сонце: исправен, црн, насмевнат. Еден ритмичен и постојан звук однадвор како морски бран, стигнува до мене, во мене. Навлегува во моите спомени, се среќава со мене и ја бара мојата вистина, но свесен сум за мојата подлост, тргнат кон неговата вистина. На илјада парчиња го ситнам пеколот што го раѓа моето каење, но не ми е полесно.
„Е, каде си, како си?“, му велам, го удирам благо по рамо, му ја вабам гласната смеа, татковиот кикот. „Со кого живееш?“
„Со кого! Со никого, сам, со Македонија!“, вели Дамјан Фрцул и дувка некој апстрактен пердув залепен на усните. „Еве стигнавме!“
Пред мене како од разгледница се отвора огромна куќа, дворец. Моето изненадување не можам да го сокријам. Му велам нешто што нема смисла, оти сум мислел дека живее на некој остров, на Лонг Ајленд. Другото не беше зборови: надојде Гранче на Поклади кога се веат запалени лабарди од слама и на глас се пеат подбивните пораки, каде да одат вошките. Дури и јас веев и пеев: „Кај Фрцуловиии!“ И другиот ден пуздерот на сламата леткаше низ полето, тераше некоја своја патека кон небидното, но години и кога Фрцулови заминаа некаде, со срам гледав кон напуштената куќа со гулабарник.
„Се разделивме со жена ми. Таа отиде да живее со синот и снаата. Кај нив умре…“, ме враќа гласот на Дамјана во стварноста. Брзам: „Зошто не останаа да живеат со тебе, во ваква куќа, мислам, синот и снаата?“ Фрцул не брза: молчеше качен на коњот од некоја внатрешна суводолица што надошла збуено, отнато. Голташе солзи.
„Слушај, треба да кажам!.. Треба да знаеш! Мојот син зеде Гркинка за жена! Слушаш! Јас водам борба со нив, активист сум, војник на македонската фаланга, а тој Гркинка и по татко и по мајка и по дедо, предедо Грци… Сега кажи кој сум јас? Штооо!“
Ја распетла кошулата, а на градите огреа тетовирано сонце. Неговите зраци се прелеваат врз нацртаната карта на цела Македонија. Ја запетла кошулата, а јас почувствував како трепери сè со нас. Многу подоцна влеговме од тој молк, во едно влажно ехо што го дозволуваат спомените.
„… Жена ми се разболе, не појдов да ја видам. Умре. Не појдов на погребот, а само Господ знае колку ја сакав!“
Од неговите очи капна солза. Таа се стркала по образот, капна и се изгуби во процепот на усните.
„Еве гледаш, научив да плачам!“
Ноќта не склопивме око: претрчавме низ сиот синор на нашата пена, јагурината на најлудите години. Видов дека се убави и колку се убави, горки и тешки сеќавањата. Утрото тој мораше на работа.
„Ги потрошив сите слободни денови по митинзи, морам на работа. Остани овде колку сакаш, во свој дом!“
Од задниот дел на куќата се слушаше гугање на гулаби. Се закикоти нешто во мене, тргна во воздух, но запре. Реков со такт: „Ќе паметам и ќе кажувам како ме пречека Дамјан Фрцул од Гранче, Македонија, во Австралија. Ќе запаметам, ќе запишам и ќе раскажувам!“
Ме погледна со оној накривен малку, благ опул, кога на светот нема зборови, само очи. Рече: „А за тоа што ми ги украде гулабите, двата бели таклаџии, уште тогаш ти простив. Знаев што ти значи највисокото небо!“
* * *
Веста за неговата смрт ја чув во Гранче. Умрел во Сиднеј. Го погребале синот и снаата до жена му. Над гробот пуштиле два бели гулаби таклаџии, да се вивнат и да вишнеат во највисокото небо, да се сретнат и да се помират двете разделени души, таму, во високото небо.
